Soğuk, ıslak ortamlarda ve kışın yüksek, dağlık arazilerde doğada olanların ciddi sorunlarından birisi donuktur. Ekstremiteler olarak adlandırılan el, ayak ve burun, kulak gibi vücut uç noktalarının soğuktan yeterince yalıtılamaması sonucunda buralardaki kan damarlarının büzülerek dolaşımın bitmesi ve doku kaybı meydana gelmesine donuk (frozbit) adı verilir. Dikkatsizce davranıldığı takdirde soğukta her zaman oluşabilecek ama biraz öngörü ve tecrübe ile önlenebilecek bir durumdur.


Ekstremitelerde hissizlik ve 'tahtalaşma' hissi ile başlayan donuk, bu anlarda müdahale edip üşüyen bölgeyi yalıtımlı giysilerle kapatmadığınız takdirde geri dönüşü imkansız bir hal alır. Hissizleşen, çok üşüyen ancak henüz gerçekten donmamış vücut uzvu ısıtıldığında yanma hissi ve can acısı ile açılacaktır. Bu noktada henüz donuk oluşmamıştır ve geri dönüşü olmayan noktaya varılmamıştır.

Müdahaleye geç kalınmışsa ve donuk oluşmuşsa, önceleri adeta huzurlu bir hissizlik hissi olur. Donuk ekstremite balmumu beyazı renginde ve kıvamındadır. Bu durumda müdahale ancak yaralının bir daha soğukta kalıp üşümeyeceği bir yerde (tercihen hastanede) yapılmalıdır. Isıtma genelde donuk uzvu dirseği yakmayacak kadar ılık suda açmakla yapılır.

Donuk Müdahalesi Nasıl Yapılır?

Donuk uzuv ısıtılınca çok acılı, muhtemelen mor-kara-yeşilimsi renklerde kan toplamış, çirkin görünüşlü büller (su toplaması) ortaya çıkacaktır ki bunların asla kasıtlı olarak patlatılmaması gereklidir; aksi takdirde enfeksiyon riski çok yüksektir. Büller patladığı takdirde, temiz pansuman bezi ile dış ortamla temasının en aza indirgenmesi önem taşır. Bu durumdaki bir yaralı, donuk uzvunun mobilitesini tamamen kaybedecektir. Donuk durumunda yapılması gereken şey, acilen medeniyete ve tıbbi bakıma dönmektir.

Doğadakilerin donuğu olmadan önce anlayıp müdahale etmeleri her zaman mümkün olmaz, bazen de ağır koşullar nedeniyle zamanında müdahale mümkün olamaz. Donuk sorunu olan yaralı ılık ve rüzgarsız (mesela çadırın içi gibi) bir ortama alınmalı, fazla kan dolaşımına yol açacak tarzda asla hareket ettirilmemeli, bol sıcak ve mineralli sıvı verilmeli, morali yüksek tutulmalıdır. Donuk yerin soğuğa tekrar maruz kalması her ne şart altında olursa olsun engellenmelidir. Ağrısı varsa yaralıya ağrı kesici verilebilir ancak ciddi donuklarda sinir uçları tahrip olduğu için acı bazen olmayabilir.


Biraz dikkat ve hazırlıkla donuk sorunu en aza indirgenebilir veya önüne geçilebilir. Her şeyden önce kış doğada gereken uygun donanımın taşınması ve bilinçli kullanımı önemlidir. Kalın eldivenler (yedekleri ile beraber), uygun kışlık ayakkabı ve tozluklar, ıslanmayı önleyecek, rüzgarı kesen ve su çekmeyen iç ve dış giysiler kullanılması gerekir. Giysilerin ve ayakkabı sisteminin vücuttaki kan dolaşımını engellemeyecek kadar katmanlı, gevşek ve bol olması hayatidir. Dağlarda bol ve sıcak sıvı alımı ve kalorili besinler alınması da donuk ve hipotermiyi önlemek için hayati önem taşır. Soğukta el ve ayaklardaki her hissizlik ve üşüme kontrol edilmelidir. Bazen sadece gözle veya manuel olarak yapılan inceleme gereken tanımı sağlar. Islanma ve soğuk objelere temastan mümkün olduğunca kaçınılmalı, ıslak çorap, ıslak eldiven gibi ekstremitelerdeki giysiler kuruları ile mümkün olunca değiştirilmelidir.

Donuk halinde asla yapılmaması gereken hareketler arasında donuk uzvu karla ovmak, çok sıcak bir ısı kaynağına (mesela soba veya ateş) doğrudan maruz bırakmak ve donuğu alelacele çözüp açmaktır. Tüm bu yanlış hareketler ağır doku kaybına yol açacak ve muhtemelen uzvun kaybedilmesine bile neden olabilecektir.

Donuk Derecelendirmesi

• Cildin normal hali
• Soğuk Isırması: Soğukluk hissi, iğnelenme ve uyuşma olur. Cilde kalıcı zarar vermez, ilk yardım önlemleri ile tedavi edilebilir.
• Yüzeysel Donma: Donan bölge tekrar ısıtılınca 24 ile 36 saat içerisinde bu bölgede su kabarcıkları (büller) çıkabilir.
• Derin Donma: Büyük su kabarcıkları çıkar, dokular ölür siyah ve sert bir hal alır. Maruz kalan ektremiteler kaybedilebilir.