Zenbilli Ali Efendi üç padişahın meşhur müftüsü... Sırasıyla II. Bayezid, Yavuz ve Kanuni'nin tam 24 yıl şeyhülislamlığını yaptı. "Zenbilli Müftü" diye ün saldı.


Doğum adı Alaüddin Al'i Cemali, aslen Karamanlı. Ahmet İbn-i Mehmet Çelebi'nin oğlu, Cemalüddin Muhammed Aksarayi'nin torunudur.

Doğum tarihi bilinmiyor. Ama 1503 yılında şeyhülislam olduğu, 1526 yılında da İstanbul'da vefat ettiği biliniyor.

Zenbilli Ali Efendi’nin Hayatı

Zenbilli Ali Efendi önce memleketinde Karamanlı Mevlana Alaüddin Ali'nin öğrencisi oldu. Sonra İstanbul'a geldi, devrin şöhretli simalarından ders aldı. Bunların arasında Molla Hüsrev de vardı. Molla Hüsrev, yani Fatih'in hocası. İlim aşkı onu Bursa'ya da sürükledi. Orada Mevlana Muslihiddin Efendi'nin önce gözde öğrencisi, sonra damadı oldu. İstanbul'a dönüşlerinin birinde hemşerisi Ebu'l Vefa'ya kapılandı ve uzun süre onun hizmetinde kaldı.

Gönüllü kariyerine Edirne'deki "Taşlık Ali Bey" medresesinde başladı. Gönülsüz olanları ise önce Bursa Kaplıcalar Medresesi'nde başlayan, sonra Amasya Medresesi'nde süren görevlerdi. Son ikisi aslında sürgündü. Cezayı kesen ise II. Bayezid. Nedeni de koca hünkarın saraya davetini reddetmesiydi. Ki bu, devrin padişahı nezdinde küstahlıkla eşdeğer bir hareketti.

Aslında Ali Cemali Efendi'nin önü açıktı. Ancak devletlûlarla pek anlaşamıyordu. Derdi tasası ilimdi irfandı, işiydi gücüydü. Bulunduğu makamda gözü olanları gördü sonra "Meraklısına mübarek olsun!" dedi ve devlet kapısını terk etti.


İçinde bir coşkuyla yollara düştü, istikamet Hicaz... Mekke'de ve Medine'de ilim meclislerine katıldı. Sonra Kahire yolları göründü. Bir yıl boyunca kütüphaneleri ve medreseleri dolaştı durdu burada.

Zenbilli Ali Efendi Mısır'dayken payitahttan şeyhülislam oldunuz diye haber geldi.

Anlaşılan o ki, II. Bayezid onu affetmekle kalmamış, gönlünü almak için şeyhülislam da yapmıştı. Hatta sonra yetinmemiş, bir de Bayezid Medresesi'nde müderrislik görevine atamıştı.

Artık icabet etmemek olmazdı. O da bir kez daha yollandı İstanbul'a. Herhalde II. Bayezid'in, hazretin gönlünü almaya çalıştığı zaman bu zamanlardır.

Yavuz döneminde talihi daha da parladı. Bilenler bilir, Yavuz Sultan Selim'in ilim aşkı meşhurdu, alimlere hürmeti ise bambaşkaydı. Zenbilli de o hürmetten nasibini aldı.

Yavuz'un bir de fevri, hadi öyle demeyelim de, re'sen idam kararlan alıp uygulaması meşhurdu. İşte bunlardan ikisinde Yavuz'un karşısına çıkmaktan çekinmedi. Yavuz her ne kadar "Mevlana, bu saltanat meselesi, dünya işidir sen karışma" dese de, "Hayır bu ahiret işidir ve benim görevim de senin yanlış yapmanı engellemek ve ahiretini korumaktır" diyerek karşı çıkmışlığı vardı.

Yavuz'u Çaldıran'da ve Mısır Seferi'nde sonuna kadar destekledi. Kanuni devrinde ise Rodos'un alınması yönünde destekleyici fetvalar verdi. Hatta fethinden sonra Rodos'ta bir müddet kaldı ve buranın İslamlaşmasına katkıda bulundu.


Hakkında "Mütebessimdir, dost kadrini bilir, yumuşaklığı sever, küçük çocuklarla bile muhatap almaktan gocunmaz, herkesin aklındakini sormasını ister" derler.

Ölüm gelmeden önce bunu sezmiş olduğunu derler bir de. Aleni bir şekilde kendi ölümüne hazırlanmış söylenenlere göre. Hatta hiç olmadığı kadar neşeliymiş ve çevresiyle tek tek helalleşmiş.

Zenbilli Ali Efendi türbesi, Zeyrek dolaylarındadır.

Hurda Teferruat/Meraklısına

• Dedesi Cemalüddin Muhammed Aksarayi, Sultan I. Murad zamanın ünlü âlimlerindendi ve Molla Fenari'nin de hocasıydı. İsmindeki "Cemali" eklemesinin kaynağı da dedesidir.
• Hazret, evinin penceresinden her gün bir zenbil sarkıtırdı, sorusu olanlar, sorularını bir kâğıda yazar ve bu zenbile bırakırlardı. Akşam olunca bu zenbili çeker, soruları cevaplayarak tekrar sarkıtırdı. Lakabının hikâyesi de budur.
• "Zenbil" hasırdan örme, torbaya benzer sepet anlamındadır. Türkçedeki "nb" birleşmelerinden ötürü zamanla "zenbil" şekline dönüşmüştür.
• Meşhur zenbilini sarkıttığı iki katli ahşap evi Zeyrek'tedir. Aslında oradaydı, ancak en son 1998 yılında aslına uygun yeniden yaptırılacağı gerekçesiyle yıktırılmıştı. Son durum nedir bilinmiyor. Gittiğinizde çevredeki esnafa sorarsanız belki onlar bilirler. Şüphesiz ki bir semtin esnafı civarla ilgili her şeyi bilir.
• Muhtaratü'l Feteva adında fıkıh alanındaki eseri meşhurdur. Bunun dışında "Muhtasar-ül-hidâye", "Âdâb-ül-evsiyâ" ve "Risale fî hakk-ıd-Deverân" adlı eserleri de var.

Zenbilli Ali Efendi Türbesi Nerede

Unkapanı'ndan geçen herhangi bir İETT otobüsüyle gelinebilir. İMÇ bloklarının karşısında ve Zeyrek Camii yakınlarında, Mehmet Emin Tokadi'nin de komşusu.