Gizli Hristiyanların yaşadığı bir başka yerleşim olan Santa; Yanbolu Vadisi’nin iki yakasında ve yaklaşık 1800 metre yükseklikte kurulmuş birbirine yakın yedi mahalleden oluşuyor. Keşfedilmeyi bekleyen Santa’da olağanüstü doğal güzelliğin yanında Rumlardan kalma hepsi taştan inşa edilmiş dokuz kilise kalıntısı, 350 tarihi bina, çok sayıda köprü ve çeşme var. Mübadeleden sonra yerleştirilenler kalıcı olmayınca eski görkemini yitirmiş ve terk edilmiş bir kasabaya dönmüş. Kışın yaklaşık 150 kişinin yaşadığı Dumanlı köyünün nüfusu yazın yaylacıların gelmesiyle artıyor. Ancak köyün resmi işlemler dışında Gümüşhane’yle bir bağlantısı yok.

Santa, günümüzde Dumanlı köyü olarak adlandırılıyor, bunun nedeni köyün üstünden hiç eksilmeyen bulutlar olmalı. Gerçekten de burada bulutların içinde geziniyormuş gibi bir duyguya kapılıyor insan. Ormanlar, delicesine akan dereler, geçit vermeyen dağlar; her şey son derece büyüleyici.

Santa Rumları Kurtuluş Savaşı yıllarında sürekli ayaklanmış, hatta Türk köylerine bas­kınlar düzenlemiş. Üzerine ordu gönderilmesine rağmen bir türlü teslim alınamamış. Mübadeleyle gönderilen Santalılar 1924 yılında Kuzey Yunanistan'ın Santa’ya benzeyen bir yerinde Nea Santa’yı kurmuşlar.

Santa'da Gezilecek Yerler

Santa’nın mahallelerinden altısı Yanbolu vadisinin sağ yamacında; Zumacılı (Zumacandon) Mahallesi sol yamacında yer alıyor. Santa’ya Araklı yönünden girdiğinizde sağ yamaçta ilk olarak Piştoflu, sonda ise İşhanlı (İshananton) Mahallesi yer alıyor. Piştoflu (Pistofanton) Santa’nın en büyük mahallesi. Santa’da Rumlardan kalma evler ve kiliseler duruyor. Santa’daki Rum kiliselerinin yakın zamana kadar hepsinin çatısı sağlam durumdaymış, şimdi yalnızca Binatlı (Pinatanton) Mahallesi’ndeki kilisesinin üst örtüsü sağlam; Çincalı (Kozlaranton), Terzili (Terzanton) İşhanlı (İshananton), Çakallı (Cakalanton) mahallelerindeki kiliselerin üst örtüsü yok olmuş.

Nerede Kalınır?

Santa çevresinde konaklama tesisi yok. Gümüşhane ya da Trabzon'da kalmak gerekiyor.

Santa Vadisi Nerede Nasıl Gidilir?

Dumanlı (Santa) köyü Gümüşhane'ye 90 km uzaklıkta. Gümüşhane yönünden Santa'ya ulaşmak özellikle kış ve bahar aylarında zor. Santa'ya Taşköprü Yaylası yoluyla ya da sahilden Arsin yakınlarından başlayan Yanbolu Vadisi yoluyla ulaşmak daha uygun. Ancak özel araç şart, çünkü buralara herhangi bir toplu ulaşım aracı çalışmıyor.