Aziz Mahmud Hüdayi, sadece Üsküdar'ın değil, İstanbul'un da başta gelen manevi dinamiklerinden biridir. Ziyaret listesinde ilk ona girer kesinlikle. Boğazı koruduğuna inanılan dört manevi bekçiden biridir. İstanbul folklorunda bu sebepten ayrıca bir hürmet görür. O yüzden Osmanlı'nın son dönemine kadar Boğaz'dan geçen gemi kaptanları, Üsküdar açıklarına geldiklerinde, mürettebatı ve yolcuları Hazret’ in ruhu için Fatiha'ya çağırırlarmış.


Hâkimiyet-i Milliye Caddesi üzerinden Ahmediye istikametine ilerliyoruz. Caddenin sağındaki sokaklardan birinin girişine iliştirilmiş "Aziz Mahmud Hazretleri" levhasını görünce dalıyoruz oradan. Az ilerde köşeden mecburen sağa keskin bir dönüş yapmadan önce bir duvar çıkıyor karşımıza. Bir mahkeme duvarı. Öyle olduğunu söylerler. Yukarı doğru uzadıkça uzamasından başka bir ilginçliği yok bu sağır duvarın. Parçası olduğu binaya da, mimari anlamda, pek ilginç denemez.

Galiba tek ilginçliği üzerine anlatılan, daha doğrusu iliştirilen, hikayesi... Söylenen o ki, bir zamanlar Fatih ile Kadı Hızır Bey Çelebi'nin mahkemeleşmesine sahne olmuş bu bina. Çeşitli ayrıntılar eklenmiş varyantları mevcuttur bu hikayenin. Bulunup okunabilir.

Duvarı geçtik. Yine keskin bir dönüş yapıp sola saptık. Şimdi bir yokuşa sarmak üzereyiz. Üsküdar'daysak... Ve yokuşsa söz konusu olan... Yahya Kemal'in "Atik Valde" başlıklı şiirini hatırlamamak imkansız. Ama ben, her seferinde, Edip Cansever'in "Masa da masaymış ha" şiirini hatırlıyorum, niyeyse. Ustanın mısrasını tahrif edip "Yokuş da yokuşmuş ha" diye diye tırmanıyorum. Nihayet, çıkabildik tekkenin kerevetine...

TEKKE VE TÜRBE

Önümüzdeki yapı kompleksinin içindeki unsurların en eskisi 1858'lerden kalma. 1599'larda yapılmış olan asıl binalar yangında harap olmuş.

Alttaki cümle kapısından giriyoruz. Kendisi kadar etrafıyla da ilginç olan bir külliyeyle karşılaşıyoruz. Merdivenlerden çıkarken Aziz Mahmud Hüdayi'nin türbesi solda kalıyor.

Tekke amaçlı yapılan külliyenin tevhidhane kısmı, bugün cami olarak kullanılıyor. İçi silme ahşap döşeli. Boya ve badanasında pastel renkler tercih edilmiş. Atmosferi huzur verici, dingin... Külliyenin öne çıkan unsuru da burası gibi görünüyor. Geri planda kalmış diğer yapılar ise özgünlüklerini kaybetmişler sanki. Çokça restorasyon görmüş ve görmeye de devam ediyor.


Bugün bünyesinde aynı adı taşıyan bir vakfın bulunduğu külliyenin, bir parçası öğrenci yurdu ve Kur'an kursu olarak kullanılıyor. Her zaman misafiri bol olmuştur buranın. Geleni gideni hiç eksik olmaz.

Dini günlerde ise ziyaretçi yoğunluğu had safhada... Özellikle Ramazan ayında teravih namazı için Anadolu yakasında tercih edilen en muteber yerlerin başında gelir. Şehir dışından ya da yurt dışından İstanbul'a gelmiş olan ilgilisinin de mutlaka yolunu düşürdüğü bir yerdir, Aziz Mahmud Hüdayi türbesi ve camii.

YAŞAM ÖYKÜSÜ

Adı Mahmud, Hüdayi de mahlası. Aziz hitabı ise sonradan eklenme... Soyunun, ilk tasavvuf önderlerinden Cüneyd-i Bağdâdî'ye kadar gittiği söylenir.

Yaygın görüşe göre, Koçhisar'da doğdu, Sivrihisar'da büyüdü. Sivrihisar'da duralım biraz. Çok sayıda molla, hoca veya din bilgininin çıktığı bir yer Sivrihisar. Yetiştirdiği ünlü Türk büyükleriyle hatırlanır. İlgiye değer o yüzden. Vaktiyle kadılık da yaptığı söylenen Nasreddin Hoca buradan çıkma mesela, onun dip torunlarından Kadı Hızır Bey Çelebi de. Yunus Emre'ye de sahip çıkarlar Sivrihisarlılar, bizdendir diye.

İlk eğitimini Sivrihisar'da alan Aziz Mahmud, Medrese eğitimini ise İstanbul'da tamamladı. Edirne'de, Mısır'da, Şam ve Bursa'da kadılık ve müderrislik yaptı.

Bursa'dayken Muhammed Üftâde ile tanışıp ona kapılanma hikayesi ilginçtir. Şeyhinin onu Bursa sokaklarında kadılık cübbesi üzerindeyken ciğer sattırmayla sınaması da ünlüdür. Üftâde Hazretlerinin müridi ve halifesi olduğunda hayatı tamamen değişti. Gelecek vaat eden kariyerini bir kenara bıraktı. Uzun süre hocasının dizinin dibinden ayrılmadı. Bundan sonra Üftâde Hazretleri, onu halifesi olarak büyüdüğü yere, Sivrihisar'a gönderdi. Burada bir süre kaldıktan sonra manevi bir işaretle yeniden Bursa'ya, hocasının yanına döndü. Onun ölümüne kadar hizmetinde bulundu. Üstadının vefatından sonra ünlü Şeyhülislâm Hoca Sâdeddin Efendinin çağrısıyla İstanbul'a geldi ve Üsküdar'a yerleşti. Burada halka şeyh, sultanlara mürşit oldu. Üsküdar'da vefat etti. Külliyesi içindeki bu türbeye defnedildi.

HURDA TEFERRUAT/MERAKLISINA

• Seksen yedi sene yaşadı. Doğduğunda Kanuni hükümdardı, öldüğünde IV. Murad.
• Sekiz padişah gördü. Dördüne mürşitlik etti. Onlara öğütler verdi. Anlayan da oldu, anlamayan da.
• Bildiğinden şaşmayıp burnunun dikine gidenlerin felaketine tanıklık etmek zorunda kaldı. Misal, Genç Osman... Padişahın hacca gitme isteğine karşı çıkanlar arasında Aziz Mahmud Hüdayi de vardı.
• Üsküdar'a III. Murad devrinde yerleşti. Başta Hünkâr olmak üzere saray ve çevresinin saygısını kazandı. Halk zaten çoktan doluşmuştu tekkesine. Sultan I. Ahmed ve eşi Mahpeyker Kösem de ondan feyz alanlardı. Buldukları ilk fırsatta onun huzurundaydılar.
• Sultanahmet Camii'nin temel atma ve açılış töreninde hazır bulundu. Camii açıldıktan sonra belirli günlerde halka oradan vaaz etti. Bu adetini Boğazın fırtınalı zamanlarında deniz, karşıya geçilmeyecek kadar dalgalıyken bile terk etmedi. Sonradan "Hüdayi Yolu" diye ünlenen gizemli ve güvenli bir rotayı takip ettiği rivayeti yayıldı. Ahali, Hazret'in meşhur kerametlerinden biri olarak gördü bunu da.
• Serdar Ferhad Paşa'nın yanında Tebriz seferine de katıldı, orduya manevî kumandanlık yaptı.
• IV. Murad'a, Eyüp Sultan'da, Hazreti Ömer'in kılıcını kuşatan da oidi.
• Eserlerinden, sohbetlerinden, şiirlerinden, vaaz ve öğütlerindensultanların yanı sıra halk da yararlandı. Üsküdar'da kurduğu dergâh, kısa zamanda her tabakadan insana hitap eden bir maneviyat okuluna dönüştü.
• Nüfuzu ve prestiji vardı. Hem halk nezdinde hem de saray çevresinde.
• Yaşadığı devir OsmanlI'nın çalkantılı zamanlarıydı. Entrika ve anarşi kol geziyordu. Böyle bir dönemde gözden düşen ya da hayatından endişe eden ileri gelen bazı devlet adamlarına da dergâhı sığınak oldu.
• Zengindi, ama kendisi dünyayı bırakmıştı. Bir yoksul gibi ya da birkanaat ehli gibi yaşadığı söylenir. Zenginliğini çoğu zaman kamu hayrına harcadı. Geride zengin vakıflar ve manevi miras bıraktı. Yedisi, Türkçe otuz kadar eser de bunların arasındadır.

ALINTILAR

Aziz Mahmud Hüdayi Türbesi Nerede, Nasıl Gidilir?

Üsküdar ilçesi Zeynep Kamil Mahallesinde yer alan Aziz Mahmud Hüdayi Türbesi'ne toplu taşımayla geldiğinizde, Üsküdar Askerlik Şubesi durağında inip yürüyebilirsiniz.